POST-IT BIZITZAK

Zemendirako (Azaroa) irakurgai baten bila bazabiltze… Post-it bizitzak

Liburu honetako bizitza puskak arruntak dira, gutxietsiak, iragankorrak, trukagarriak. Baina, halaber, egiazkoak. Egiazkoak, batik bat, bizitza horietako protagonistek badutelako engainuaren berri, jabetuta daudelako karta txarrak tokatu zaizkiela partidarako; are, aldez aurretik markatuta zeudela. Baina, hala eta guztiz, jokatzea erabakitzen dute, amarruz batzuetan, fede onaren amarruaz bestetzuetan, desiraren eta abandonuaren, maitasunaren eta etsiaren, bestearen eta bakardadearen, egiaren eta gezurraren arteko muga lausoetan ia beti. Auskalo, zuk edo nik bezala. Urrutirakoa da bidaia: geure ertzetarakoa.

Idazlea: Iolanda Zúñiga

Itzultzailea: Iñigo Roque (2014ko Euskadi saria)

ELKARRIZKETA

IZARREN HAUTSA 2014 LH 5

OHIKO AKATSA: SALNEURRIA

Ohiko akatsak SALNEURRIA adierazteko, NORENGATIK kasu-marka erabiltzea

Ehun pezetaGATIK saltzen dut.

Ehun pezetaN saltzen dut, edo Ehun pezetaTAN saltzen dut.

BakoitzaGATIK mila pezeta dira.

BakoitzEKO mila pezeta dira.

Bost pezeta fotokopiaGATIK.

Bost pezeta fotokopiaKO.

Hauek ere ez dira egokiak:

Etxe hori saltzen da.

Etxe hori salgai dago.

Honek ehun euro balio ditu.

Honek ehun euro balio du.

Ariketa bat egingo dugu Euskaltzaindiaren arauen inguruan: HEMEN

BERTSOEN UNIBERTSOA

BARNE

BARNE

Hiztegi batuak txartzat jotzen du –EN BARNE EGON, eta –EN BARNEAN EGON proposatzen du:

Jardunaldien barne, hitzaldia izango da gaur.

Jardunaldien barnean, hitzaldia izango da gaur.

Proiektuaren barne, ondorengo baliabideak dituzu eskura.

Proiektuaren barnean, ondorengo baliabideak dituzu eskura.

Liburuak bere barne hartzen ditu honako gai hauek ere.

Liburuak barne hartzen ditu honak gai hauek ere.

Liburuan barnean hartzen ditu honako gai hauek ere.

Egoki da barne, hala ere, aposizio gisako egitura hauetan:

Jesusek deitzen ditu gizon guziak, tippienak ere barne.

Jokabide hau desegokitzat jotzen dute gehienek, Mitxelenak barne.

Morfosintaxiaren inguruko zalantzak eta argibideak. Patxi Petrirena

On, hobe, hoba, hobeago, hobeto, onago

On eta txar edozein hizkuntzatan oinarrizko hitzak dira, adjektiboak, zehatzago –txar horren ordezgaizto edo gaitz entzun daiteke hizkera batzuetan-. On adjektiboa konparazino-graduetara daroagunean, itxuraz mozorrotu egiten da, beste hizkuntza askotan legetxe. Beste erreferente bategazko konparatzea danean, hobe edo hoba irregularra garatzen da, eta salbuespen kasuetan baino ez dogu onago erregularra erabilten. Hau hori baino hobea da. Baina: onagoa bada, onagoa, andra hori!, harridura perpausan.

Gehiago irakurtzeko sakatu HEMEN

AHAL eta AL

Garai bateko akatsa dela uste izango du batek baino gehiagok, baina oraindik orain ikusi dugu idatziz honako galdera: "bihar mendira joango ahal gara?", bi bokalen artean "h" idatzita.

Lehenik, esan dezagun galderetan "al" partikula jartzen dela, eta ez "ahal". Hortaz, "bihar mendira joango al gara?" galdetuko genuke, "h"-rik gabe.

Dena dela, kontuan izan Bizkaian "al" partikularik gabe egiten dituztela galderak, eta hizketarako ez dutela eragozpenik izaten, galdera doinuaren bidez adierazten dute-eta.

Hori esanik, hala ere, kontuan izan beharko dugu "ahal izan" aditza, ezta?

Jakina!: "ahal izango balu, gurekin etorriko litzateke". Hori guztiz zuzena da, edo, baita ere, "nahi duenean etortzen ahal da"; hori ere zuzena da.

Beraz, ahal izanez gero, behintzat, asmatuko al dugu "ahal" eta "al" bereizten?

+ "Bihar mendira joango al gara?

- "Bihar mendira joango ahal gara?

ANOREXIA LINGUISTIKOA

Valentina Formosa soziolinguista galiziarrari honakoa adierazi du berriki: galiziarrek anorexia linguistikoa dute. Hau da, galiziarrek ispiluaren aurrean paratuta, ez dute ikusten euren hizkuntza ikusi behar duten modura. Izan ere, etxetik galiziera dakitenek uste dute txarto egiten dutela, ez dutelako ondo erabiltzen hizkera estandarra. Eta etxetik ez dakartenek ere ez dute ispiluan gauza onik ikusten. Ez dute besteen modura berbarik egiten, falta zaie ahoskera edo hiztegia edo joskera edo …

Anorexikoak dira, beraz, galiziarrak. Autopertzepzioa distortsionatuta dute, hortaz. Ez dute islatzen ispiluan benetan direna, beste gauza bat baizik. Eta lana egin beharko dute autopertzepzio hori aldatzeko, makrotik zein mikrotik.

Eta gurean? Zer nolako irudia ekartzen digu ispiluak? Anorexiko al gaude?

ZERTAN

Aditzak adierazten duen ekintza egiteko arrazoirik edo premiarik eza adierazten dute egitura hauek:

Maitea, ez duzu zertan asaldatu.

Maitea, ez duzu asaldatu beharrik.

Maitea, ez duzu zergatik asaldatu.

Maitea, ez duzu zer asaldatu (Iparraldean).

Sarritan, ordea, hauen moduko esaldiak egiten dira; ez dute inolako tradiziorik, eta, hortaz, desegokitzat ematekoak dira:

Ez dugu zertan horrela ibili beharrik.

Ez dago zertan larritu beharrik huskeria horrengatik.

Ez daukazu zertan horrenbeste neke hartu beharrik.

Bi moldeak (zertan eta beharrik) nahastu ditugu, eta horrela sortu dira esaldi horiek.

Honela, ondo:

Ez dugu zertan horrela ibili / Ez dugu horrela ibili beharrik.

Ez dago zertan larritu huskeria horrengatik / Ez dago larritu beharrik huskeria horrengatik.

Ez daukazu zertan horrenbeste nekerik hartu / Ez daukazu horrenbeste nekerik hartu beharrik.

Greziar bat euskaraz

“Kaixo denoi, Maria naiz, Greziatik nator eta euskera ikasten dut nire kabuz. Zein hizkuntza ederra!”

Gogoa, nahia, maitasuna, asmoa, ahalegina, barrea, izerdia, nekea, alaitasuna, algara, umorea, usaina, musika…

Busti euskaraz

Euskara praktikoa

Euskaraz bizi

…

Goiburuak goiburu…

BIZI EUSKARAZ.

Ariketa2

Neurria adierazten duten sintagmetan argia da araua:

zenbatzailea + neurri-izena + gaia. Horrela: 

Baso bat ur / Bi botila ardo / Bi kamioikada egur / Eskukada bat arroz / Bi kilo azukre / Sei metro soka

Honekin lotuta, beti azpimarratu da bereizketa hau:

- Botila bat ardo (zenbat) edan dugu (erosi dugu…)

- Ardo botila bat (zer) apurtu zait eta kristal-zatiak jaso behar ditut.

Baina unitate ez diren neurriekin (kutxa, kaxa, tableta …)  zalantzak sortzen dira, ordena dela eta. Ez da beti erraz zehazten zein den egokiena. Irizpide nagusi bezala, ohikoa dugu: argi bereiztu behar dugu, ZER ala ZENBAT adierazi nahi dugun gure esaldian.

Horrela:

- Kirolariari odol-tanta bat ateratzen zaio analizatzeko. (ZER)

- Aski da bi tanta-koloratzaile botatzea lapikora. (ZENBAT)

Antzeko bereizketa egin genezake planteatu den zalantzaren inguruan:

Folio-kutxa baten gainean jarri dut ordenagailuaren pantaila, baxu neukan-eta. (ZERen gainean)

Gaur kutxa bat folio gastatu dugu gure zuzendaritzan, osoko bilkurarako liburuxka fotokopiatu behar izan dugu-eta.(ZENBAT)

BERAZ:

Pasta-kaxa bat ekarri digu hamaiketakoa egiteko. (ZER)

Hasiz gero, kaxa bat pasta jango nuke oraintxe!  (ZENBAT)

ARIKETA (erantzuna)

ARIKETA. Zein da zuzena ondorengo bikoteetatik?

Alkatearen aginduz aditzera ematen da.

Alkatearen aginduz jakitera ematen da.

Izapideak ahalik (eta) lasterrena egitea komeni da.

Izapideak ahalik (eta) lasterren egitea komeni da.

Zulo batzuk ditu eskuineko aldean.

Zulo batzuk ditu eskuineko alboan.

Arnas aparatuaren bidez, gas trukaketa bat egiten da.

Arnasa aparatuaren bidez, gas trukaketa bat egiten da.

Mariak arrazoi(a) du gauza batean, bederen.

Mariak arrazoi(a) dauka gauza batean, bederen.

Administrazioan euskaraz, 80

ARIKETA. Zein da aldea?

Pasta-kaxa bat ekarri digu hamaiketakoa egiteko.

Hasiz gero, kaxa bat pasta jango nuke oraintxe!

Izarren Hautsa. Mikel Laboa. LH5. Ugao.

GENERO BERDINTASUNA

Tutoretzako artikulu bat da hau:

Emma Watson aktore britainiarra Harry Potter film sortako heroi bat da. 24 urte ditu eta irailaren 20an Nazio Batuen Erakundearen egoitzan genero berdintasunaren aldeko hitzaldi sutsua eskaini zuen. Aurkako eta aldeko erantzun asko jaso ditu horregatik. Feminista dela adierazi du eta ez dakiela zergatik feminismoak halako fama txarra duen.

Gehiago irakurtzeko sakatu HEMEN

SINONIMOAK (emaitzak)

Emaitzak, honeexek:

1.Hasieran barrabaskeria bat egitea otu zitzaidan, baina bi aldiz pentsatu eta atzera egin nuen. Barrabaskeria hitzaren baliokidea.

a) Erokeria / b) Lelokeria / c) Bihurrikeria

2.Zein da guztiahaldunak hitzaren baliokidea?

a) Ahalgabea / b) Prakazabalak / c) Ahalguztidunak

3.Azken bolada honetan ondoezik nabil. Zein da ondoezik hitzaren baliokidea?

a) Makal / b) Pozik / c) Gaixorik

4.Honako bikote hauetan zein dira sinonimoak?

a) Garbitu-ikuzi / b) Eragotzi-onartu / c) Ausart-koldar

5.Zer da zinez?

a) Biak daude ondo / b) Egiaz / c) Benetan

6.Zer da aldiz?

a) Bider / b) Asko / c) Inoiz

7.Zein da ezinbestekoak hitzaren sinonimoak?

a) Nahitaezkoak / b) Beharrezkoak / c) Ezinezkoak

8.Antonimo bikote hauetatik bat oker dago. Zein?

a) Azkarra-geldoa / b) Lizuna-argia / c) Urduria-lasaia

9.Hau eromena! horrela ez dago lan egiterik. Eromena hitzaren sinonimoa, zein da?

a) Zoramena / b) Irudikapena / c) Gozamena

10.Zein da arin hitzaren parekoa?

a) Gaizto / b) Ertain / c) Bizkor

11.Antonimo bikote hauetatik bat oker dago. Zein?

a) Amatatu-piztu / b) Bihurritu-okertu / c) Ihardetsi-galdetu

12.Zein da noranahi hitzaren baliokidea?

a) Edonora / b) Nolabait / c) Norabiderik

13.Maindire zuri-zuriak eraman zituen ezkontzara, ilusioen antzera, amak erosiak. Maindire hitzaren sinonimoa?

a) Izara / b) Manta / c) Estalkia

14.Bronkitisa da tabakoak eragindako gaixotasunetako bat. Zein da eragindako hitzaren sinonimoa?

a) Ekoiztutako / b) Gertatutako / c) Sortutako

15.Zein da egokia pilotariak huts egin duela adierazteko?

a) Kalera bota du / b) Kale egin du / c) Poto egin dio

Ugao LH 5 SITE-a

Webgune berri bat sortu dugu. Ugaoko eskolako 5. mailako SITE-a. Hemen, IKT baliabideen bitartez eskolan lantzen duguna txertatuko dugu. Eskolan landutakoa Interneten ere eskuragarri izango dugu.   

https://sites.google.com/site/ugaolh5/home

Gizon arruntaren koplak (Xabier Lete)

Gizon arruntaren koplak

Kantatzera noazu

bertso bat edo bi

herenegun jarriak

gizona arruntari.

Antoniyo, Lorentzo

edo Joxe Mari,

gauza ederra denik

ez ukatu neri.

Goizean jeikitzean

lehenbiziko gauza,

aba zabaldu eta

jazten ditut galtzak,

muturra garbitzean

nolako zalantzak

ezin kendurik nabil

loaren orratzak.

Kafesnia hartuta

horrekin batera

ahal baldin badet

behintzat

noa komunera:

aurrian papera ta

atzian papera,

periodikua letuz

ilustratzen gera.

Etxetikan lanera

noa nahiko mantso.

Realak kuatro-uno

galdu zuen atzo,

kalian bi zakur ta

beste hiru atso,

egun on don Pepito

eta don Alfontso.

Gauzak gaizki dabiltza,

hau da komeriya,

Afganistan-en gerra

piztu zuten iya,

tokatzen baldin bazait

aurten loteriya

erosiko beharko der

zitroen berriya...

ongi egon omen zan

Tolosan feriyan.

Ongi ikasi nuen

gaztetan baltsian,

karterari kontutzen

txamarra galtzian:

Artxandako haiziak

beruak baizian,

ederki egoten zen

ohearen atzian.

Ni lana egina naiz

semiak hazteko,

haiek eskola ona

xuxen ikasteko,

ikasi eta gero

lanian hasteko,

ez ditezela izan

bazterrak nahasteko.

Semeen semetatik

baidatoz semiak,

batzuek arrak eta

bestiak emiak,

batzuek loiyak ta

beste batzuk miak:

honel jarri zuen

Jaunaren legiak.

Gaurko eguna ere

bota dugu, bada

gizon okupatua

gauza ederra da.

Asko gustatzen baitzait

oiluaren salda,

Mugairen hasten baita

Belateko malda.

Ez naiz ni gizon txarra,

baina, zer arraio,

Fidek Castro izateko

ez bainintzan jaioi;

musian egiten det

makina bat saio,

andriaren onduan

afaldu det aio,

orain ohera noa

bihar arte aio.

Violetaren martxa (Oskorri)

BALDINTZA eta KONTRASTEA

Hiztun batzuek kontrastea adierazteko erabiltzen dute baldintza. Ez da egokia halako erabilera:

Gaur eguraldi ona egin badu, bihar eguraldi traketsa izango dugu.

Kontrastea adierazteko halakoak erabil ditzakegu:

Gaur, eguraldi ona egin du; bihar, (aldiz,) eguraldi traketsa izango dugu.

Beste adibide batzuk:

Gasteizko biztanle-kopuruak gora egin badu, Donostiakoak behera egin du.

Gasteizko biztanle-kopuruak gora egin du, eta Donostiakoak (, berriz), behera.

Gasteizko biztanle-kopuruak gora egin du; Donostiakoak (, berriz), behera.

Lehen politikak agintzen bazuen, orain merkatuak agintzen du.

Lehen politikak agintzen zuen; orain (, ostera), merkatuak agintzen du.

SINONIMOAK eta ANTONIMOAK

Sarrera honetan sinonimoak eta antonimoak landuko ditugu; horretarako hurrengo ariketa egingo dugu:

1.Hasieran barrabaskeria bat egitea otu zitzaidan, baina bi aldiz pentsatu eta atzera egin nuen. Barrabaskeria hitzaren baliokidea.

a) Erokeria / b) Lelokeria / c) Bihurrikeria

2.Zein da guztiahaldunak hitzaren baliokidea?

a) Ahalgabea / b) Prakazabalak / c) Ahalguztidunak

3.Azken bolada honetan ondoezik nabil. Zein da ondoezik hitzaren baliokidea?

a) Makal / b) Pozik / c) Gaixorik

4.Honako bikote hauetan zein dira sinonimoak?

a) Garbitu-ikuzi / b) Eragotzi-onartu / c) Ausart-koldar

5.Zer da zinez?

a) Biak daude ondo / b) Egiaz / c) Benetan

6.Zer da aldiz?

a) Bider / b) Asko / c) Inoiz

7.Zein da ezinbestekoak hitzaren sinonimoak?

a) Nahitaezkoak / b) Beharrezkoak / c) Ezinezkoak

8.Antonimo bikote hauetatik bat oker dago. Zein?

a) Azkarra-geldoa / b) Lizuna-argia / c) Urduria-lasaia

9.Hau eromena! horrela ez dago lan egiterik. Eromena hitzaren sinonimoa, zein da?

a) Zoramena / b) Irudikapena / c) Gozamena

10.Zein da arin hitzaren parekoa?

a) Gaizto / b) Ertain / c) Bizkor

11.Antonimo bikote hauetatik bat oker dago. Zein?

a) Amatatu-piztu / b) Bihurritu-okertu / c) Ihardetsi-galdetu

12.Zein da noranahi hitzaren baliokidea?

a) Edonora / b) Nolabait / c) Norabiderik

13.Maindire zuri-zuriak eraman zituen ezkontzara, ilusioen antzera, amak erosiak. Maindire hitzaren sinonimoa?

a) Izara / b) Manta / c) Estalkia

14.Bronkitisa da tabakoak eragindako gaixotasunetako bat. Zein da eragindako hitzaren sinonimoa?

a) Ekoiztutako / b) Gertatutako / c) Sortutako

15.Zein da egokia pilotariak huts egin duela adierazteko?

a) Kalera bota du / b) Kale egin du / c) Poto egin dio

SAN MIGEL (MIKEL DEUNA)

San Migel iraileko jairik handienetakoa dogu. Irailaren 29an ospatzen da, hego-haize sasoian, halakoai sanmigelhaizeak be esaten jake eta.

San Migel gurtzen daben ermitak harri edo meteorito antzekoen esaundakaz lotuta dagoz kasu askotan. Euskal Herrian ospetsuena Aralarkoa da.

Bizkaira etorrita, ostera, Ereñozarrekoa eta Arretxinagakoa ditugu ezagunenak. Lehenengoan harrizko sarkofago bat dago, alderdi baten ganean hiru harri dituena. Arretxinagakoan hiru harri dagoz, bitarte bat itxiten dabenak. Handik igaroten dira neska edo mutil-lagun bila dabilzanak.

Folkloreagaz zerikusia dauka Iurretako dantzarien jardunak be. Iurretako dantzariak entzute handia dauke antzina-antzinatik. Herriko zaindaria San Migel da Iurretan, eta orduko jaietan Bizkaiko dantzak eta erregelak egiten ditue. Fama hori Durangaldeko beste leku batzuetan be badauke, Garai eta Berrizen kasurako. Baina hainbestekoa da Iurretakoen entzutea dantza-kopletan be aitatzen da. Hona errepertorioko batzuk, Azkuek Euskalerriaren Yakintza lanean batutakoak (IV alea, 50. or.):

Aita San Migel Iurretako

Zeru altuko lorea

Agura zaharrak dantzan ikusi

Ta hak egiten jok barrea.

Garaiko plazan otea lore

Ermuan asentzioa

Dantzan ikasi gura dabena

Barruetara beihoa.

Aita Juaniko, seme Periko

Zer dogu aparitako?

Orio-aza gozo-gozoa

Arto beroaz jateko.

Kazuelatxoan intxaur-saltsea

Txarra morkoan txunpletin

Eragin eta beti eragin

Atsoak bauke zer egin.